Ynni, Gwaith a Chymhlethdod: Saith Chwyldro Hanesyddol' - Darlith Flynyddol Edward Lhuyd y Coleg Cymraeg Cenedlaethol a Chymdeithas Ddysgedig Cymru 2017. Traddodwyd gan yr Athro Emeritws R. Gareth Wyn Jones ar nos Iau 9 Tachwedd 2017 yn Pontio, Bangor. Yn y ddarlith hon, dehonglir hanes bywyd ar ein planed dros 4.5 biliwn blwyddyn ei bodolaeth. Dadleuir bod modd adnabod chwe chwyldro ynni ffurfiannol yn hanes ein planed. Drwy ffrwyno ffynhonnell newydd o ynni, daw'r potensial i wneud gwaith ychwanegol, sy'n arwain at gymhlethdod materol ac at gymhlethdod cymdeithasol cynyddol. Beth yw'r patrymau yn y chwe chwyldro? Beth yw eu goblygiadau ar gyfer y seithfed chwyldro, sydd ar ein gwarthaf ni heddiw?

This paper offers a brief examination of the approach taken by the Welsh Language Board, as the principal language policy and planning body in Wales, to aspects of prestige planning and the Welsh language. It describes how devolution, and the recent, first ever, national review by the Welsh Assembly Government of Welsh language policy, provide the immediate context for the work of the Welsh Language Board. The key policy document resulting from that review, Iaith Pawb, is critically analysed and the relationship to it of prestige planning is identified. The Welsh Language Board’s practice of prestige planning is discussed in relation to the discourses of neo-liberalism and post-colonialism in a way that highlights the Board’s focus on consumers rather than citizens.

The rapidly ageing population has been identified as a major global challenge; within Wales there is a growing imbalance in the age-profiles of rural communities in particular. The demands of providing appropriate healthcare for a changing population are exacerbated by lifestyle changes associated with ageing, specifically low levels of physical activity, reduced exposure to the sun and compromised ability to synthesise vitamin D. This report focuses on two important health outcomes affected by these changes that are of increasing concern within Wales: diabetes (DM2: diabetes mellitus type 2) and falls incidence. The article critically reviews the evidence base pertaining to the relationships between physical activity, vitamin D, and both the pathogenesis of DM2 and falls incidence. Current interventions are discussed and a series of recommendations for service delivery within Wales’ rural communities are presented. We argue that there is a clear role for targeting these modifiable lifestyle factors in reducing the prevalence and severity of falls and diabetes, two growing areas of social and economic concern within Wales.

Detholiad o waith Karl Marx yn ei eiriau ei hun wedi eu cyfieithu i'r Gymraeg gan W. J. Rees. Mae'r casgliad hwn yn edrych ar syniadau'r athronydd chwyldroadol ar gymdeithas a chymdeithaseg. Dyfynnir o gyhoeddiadau megis Y Teulu Sanctaidd, Yr Ideoleg Almaenaidd a Maniffesto'r Blaid Gomiwnyddol.

Detholiad o waith Karl Marx yn ei eiriau ei hun wedi eu cyfieithu i'r Gymraeg. Yma ceir disgrifiadau gan Marx ar wahanol fathau o gymdeithas, e.e. cymdeithasau cyntefig, ffiwdal, cyfalafol. Dyfynnir o gyhoeddiadau megis Y Teulu Sanctaidd, Yr Ideoleg Almaenaidd a Maniffesto'r Blaid Gomiwnyddol.

Detholiad o waith Max Weber yn ei eiriau ei hun wedi eu cyfieithu i'r Gymraeg. Weber oedd un o brif sylfaenwyr cymdeithaseg fodern a llywiodd ei ddull gweithio newydd 'Verstehen', sef dull deongliadol neu gyfranogol o astudio ffenomena gymdeithasol, y maes. Rhoddodd Weber bwyslais ar ddeall yr ystyr a phwrpas mae unigolyn yn ei roi i'w weithredoedd ei hun.

Over the last quarter century, housing has become increasingly unaffordable for thevast majority of people. This article seeks to address what has caused this situation, and what its effects are on the individual and on the community. It will also consider how unaffordable housing and the lack of housing opportunities for local people affects the Welsh language. The article will then consider the mechanisms that have been adopted both by the National Assembly for Wales and by the Whitehall Government to resolve the inter-related problems of unaffordable housing and local people being unable to afford to buy houses in their local area, and the extent to which these solutions provide answers to this dilemma that are sustainable in the long term. To conclude, suggestions of how to improve the existing frameworks will be proposed, along with more radical approaches to ensure that housing does not become a luxury commodity.

Using the contemporary status of the Welsh language in post-16 education and the administration of justice as models, the aim of this article is to identify a paradigm of minority language non-use that arises despite the formal provision of bilingual services and resources. Thereafter, weaknesses in this paradigm will be explored in order to evaluate how existing legislation and policies may be employed in a manner that facilitates a change in linguistic behaviour from that which normalises minority language non-use to one that maximises the opportunities for meaningful linguistic choices.

Yn ystod y blynyddoedd diwethaf, mae'r Ysgol Chwaraeon ym Mhrifysgol Fetropolitan Caerdydd wedi mynd ati i ddatblygu ystod o fodiwlau cyfrwng Cymraeg newydd. Yn wir, mae'r adran yn cynnig dros ddeg modiwl cyfrwng Cymraeg erbyn hyn, ac mae nifer y myfyrwyr sy'n dewis astudio'r modiwlau hynny yn cynyddu o flwyddyn i flwyddyn. Ond er bod y myfyrwyr yn derbyn eu darlithoedd i gyd drwy gyfrwng y Gymraeg – a bod deunyddiau dysgu perthnasol wedi eu llunio i gyd-fynd â'r darlithoedd hynny – nid oes llawer o destunau darllen ychwanegol ar gael drwy gyfrwng y Gymraeg ar hyn o bryd. Yn sgil hyn, mae'n rhaid i fyfyrwyr ddibynnu bron yn gyfan gwbl ar lyfrau ac erthyglau cyfrwng Saesneg wrth astudio eu pwnc y tu hwnt i'r ystafell ddosbarth. Yn anad dim felly, mae cyhoeddi'r gyfrol hon yn ymateb i'r galw am destun academaidd cyfrwng Cymraeg cynhwysfawr ar gyfer defnydd myfyrwyr sy'n astudio chwaraeon mewn cyd-destun cymdeithasol a diwylliannol.O ran hynny, mae'r llyfr hwn yn arddangos arwyddocâd cymdeithasegol ac athronyddol pellgyrhaeddol byd y campau, drwy esbonio bod chwaraeon yn gyfrwng gweladwy a phoblogaidd, sy'n gallu hybu ac atgyfnerthu gwerthoedd a chredoau cymdeithasol ar y naill law, neu herio a thrawsnewid y ffordd yr ydym ni'n ymwneud gyda'r byd sydd o'n cwmpas ar y llaw arall.Mae'r gyfrol wedi ei rhannu'n ddwy brif ran: cyflwynir y cysyniad o astudio chwaraeon mewn cyd-destun cymdeithasol ehangach yn y rhan gyntaf, a gan gyfeirio at lenyddiaeth academaidd berthnasol – sydd eisoes wedi ymdrin â rhai pynciau o fewn y maes – anogir y darllenwyr i feddwl fel cymdeithasegwyr. Athroniaeth chwaraeon yw ffocws ail ran y llyfr. Gan ganolbwyntio'n benodol ar foeseg, arddangosir pam bod angen mynd ati i edrych ar y maes hwnnw yng nghyd-destun byd y campau.Drwy fynd ati i astudio cymdeithaseg ac athroniaeth, y gobaith yw y gallwn ddeall mwy am y cymdeithasau yr ydym yn byw ynddynt, ac am arwyddocâd ehangach y modd yr ydym yn ymddwyn. Heb os – gan ei fod yn gyfrwng mor boblogaidd a gweledol – mae chwaraeon yn faes hollbwysig i'w astudio yn y cyd-destun hwn.Awduron Chwaraeon yn y Gymdeithas yw Dr Hywel Iorwerth a Dr Carwyn Jones (sydd, ill dau, yn darlithio yn Ysgol Chwaraeon arloesol a blaenllaw Met Caerdydd ar hyn o bryd), a chyhoeddir y gyfrol drwy gefnogaeth y Coleg Cymraeg ..

Mewn rhaglen ddogfen onest, yr hanesydd Hywel Williams fydd yn herio'r syniad bod Cymru'n genedl 'gymunedol'. Aiff Hywel ati yn ei ffordd ddihafal ei hun i ddryllio'r ddelwedd yma o Gymru fel gwlad 'gymunedol': cymuned glos, saff a mewnblyg. Ond o ble daw'r syniad yma yn y lle cyntaf ac ai ystrydeb yw'r cyfan? Drwy ddefnydd crefftus o archif, sgript, cerddoriaeth a barddoniaeth, bydd Hywel yn cyflwyno dadl ddeallusol a gweledol fydd yn codi cwestiynau ac yn tanio trafodaeth. Awen.tv, 2014.

Oherwydd rhesymau hawlfraint bydd angen cyfrif Coleg Cymraeg i wylio rhaglenni Archif S4C. Mae modd ymaelodi ar wefan y Coleg Cymraeg Cenedlaethol i gael cyfrif.

Darlith yn trafod amodau moesol gweithredu anghyfreithlon, neu anufudd-dod dinesig, dros yr iaith Gymraeg. Dyma Ddarlith Goffa J. R. Jones, 1993.

Casgliad o bedair araith gan J. R. Jones, Siôn Daniel, Emyr Llywelyn ac Alwyn D. Rees a draddodwyd yn Eisteddfod Genedlaethol Aberafan ym 1966 yn trafod ymgyrchu dros y Gymraeg a lle gweithredu anghyfreithlon yn dilyn ethol aelod seneddol cyntaf Plaid Cymru, Gwynfor Evans.