Mae'r papur hwn yn cynnig archwiliad cryno o'r dull a ddefnyddir gan Fwrdd yr Iaith Gymraeg, sef y prif gorff ar gyfer polisi a chynllunio ieithyddol yng Nghymru, o ran agweddau ar gynllunio bri a'r iaith Gymraeg. Mae'n disgrifio sut y mae datganoli, a'r adolygiad cenedlaethol cyntaf erioed yn ddiweddar, gan Lywodraeth Cynulliad Cymru, o bolisi'r iaith Gymraeg, yn darparu cyd-destun uniongyrchol ar gyfer gwaith Bwrdd yr Iaith Gymraeg. Mae'r ddogfen bolisi allweddol a ddeilliodd o'r adolygiad hwnnw, Iaith Pawb, yn cael ei dadansoddi'n feirniadol ac mae ei pherthynas â chynllunio bri yn cael ei nodi. Mae arfer Bwrdd yr Iaith Gymraeg o ran cynllunio bri yn cael ei drafod mewn perthynas â'r trafodaethau ynghylch neo-ryddfrydiaeth ac ôl-wladychiaeth mewn ffordd sy'n amlygu ffocws y Bwrdd ar ddefnyddwyr yn hytrach na dinasyddion. Diarmait Mac Giolla Chríost, 'Dinasyddiaeth, Bwrdd yr Iaith, a marchnata'r Gymraeg', Gwerddon, 1, Ebrill 2007, 43-52.

Mae ymchwil ynghylch caffael cenedl ramadegol wedi dangos, mewn nifer o ieithoedd, fod plant yn cael meistrolaeth ar genedl yn gynnar. Yn aml, yn yr ieithoedd hyn, mae marcio cenedl yn eithaf amlwg ac mae'n cynnig cyfatebiaeth un-i-un glir rhwng marciwr a'r genedl a godiwyd. Yn y Gymraeg, fodd bynnag, mae marcio cenedl yn fwy cymhleth. Mae'n cael ei marcio drwy dreigladau, sef cyfres o newidiadau morffo- ffonolegol sy'n effeithio ar gytseiniaid cyntaf geiriau, ac mae'r mapio rhwng treiglad a chenedl yn eithaf anhryloyw. Defnyddir dau fath o dreiglad i farcio cenedl fenywaidd: mae enwau benywaidd yn cael eu newid gan y fannod benodol ac mae ansoddeiriau sy'n dilyn enwau benywaidd yn cael eu treiglo'n feddal, ac mae cenedl fenywaidd yr ansoddair meddiannol 'ei' yn cael ei marcio drwy dreiglo'r enw a newidir yn llaes. Mae'r papur hwn yn cyflwyno dwy astudiaeth sy'n archwilio meistrolaeth gynhyrchiol plant ac oedolion ar genedl fel y'i mynegir drwy dreiglo enwau a newidir gan y fannod benodol, ac ansoddeiriau yn newid enwau. Gwahoddwyd plant, rhwng 4½ a 9 oed, ac oedolion i gymryd rhan yn yr astudiaethau. Yn gyntaf, cynhaliwyd astudiaeth led-naturiolaidd i gael gwybodaeth am ddefnydd y siaradwyr o farcio cenedl. Yna, defnyddiwyd gweithdrefn Cloze i gymell y siaradwyr i greu ffurfiau gwrywaidd a benywaidd, gyda geiriau go iawn a ffurfiau disynnwyr, mewn amrywiaeth o gyd-destunau ieithyddol. Roedd rhai o'r cyd-destunau hyn yn rhoi awgrym o statws cenedl, ond nid oedd rhai eraill. Roedd y data a gafwyd yn dangos bod caffael y system genedl Gymraeg yn broses hirfaith, ac nad yw plant wedi meistroli'r system hyd yn oed erbyn 9 oed. Mae siaradwyr Cymraeg, hyd yn oed pan maent yn oedolion, yn rhoi ychydig o sylw, neu ddim, i'r awgrymiadau posibl sy'n bresennol yn y mewnbwn. Mae'r canlyniadau yn awgrymu, pan fo gan iaith system genedl gymhleth sydd wedi'i marcio gan brosesau morffo-ffonolegol anhryloyw, fod y cwrs datblygu yn faith ac yn amrywiol. Enlli Thomas, 'Natur prosesau caffael iaith gan blant: Marcio cenedl enwau yn y Gymraeg', Gwerddon, 1, Ebrill 2007, 53-81.

  Mae’r erthygl hon yn amlinellu’r cyfraniad gwerthfawr a wnaed gan Annie Ellis (Davies gynt) i adfywio caneuon gwerin yng Nghymru ac, yn benodol, ei dylanwad yn ardal Aberystwyth / Sir Aberteifi yn ystod degawdau cyntaf yr Ugeinfed Ganrif. Mae’n tynnu ar ohebiaeth wreiddiol, dyddiaduron gwaith maes, trawsgrifiadau wedi’u nodiannu, erthyglau papur newydd (yn y Gymraeg a’r Ffrangeg) a recordiadau ffonograff o Lyfrgell Genedlaethol Cymru, y Llyfrgell Brydeinig, Bibliotèque Nationale de France a chasgliadau preifat. Trafodir y meysydd canlynol: Ymwneud Annie Ellis â gweithgareddau cysylltiedig â chaneuon gwerin ym Mhrifysgol Cymru, Aberystwyth, gan gynnwys sefydlu Cymdeithas y Canorion, cystadlaethau casglu caneuon gwerin a pherfformiadau o opereta J. Lloyd Williams, Aelwyd Angharad. Chwe chyngerdd hanesyddol arwyddocaol o ganu traddodiadol Cymru a roddwyd gan bedwarawd o gantorion israddedig ym Mharis yn ystod mis Mawrth 1911, gan gynnwys perfformiadau yn Le Lied en Tout Pays ac Amffitheatr Richelieu (Sorbonne). Roedd yr ymweliad hwn yn ymgorffori’r Entente Cordiale a sefydlwyd rhwng Prydain a Ffrainc yn ystod y blynyddoedd yn arwain at y Rhyfel Byd Cyntaf. Cysylltiad â Madame Lucie Barbier (pennaeth astudiaethau lleisiol yn y Brifysgol) ac ymateb cadarnhaol y wasg ym Mharis. Ymweliad gwaith maes tri diwrnod Ruth Lewis ac Annie Ellis â Llandysul, Pencader a’r cyffiniau ym mis Mehefin 1913 a chanlyniad eu gwaith casglu caneuon gwerin, gan gynnwys gwerthusiad o’r testunau a’r melodïau a gasglwyd. Mae’r erthygl hefyd yn amlygu rôl un fenyw Edwardaidd wrth ddatblygu bywyd diwylliannol Cymru a’i hymgeisiau i hyrwyddo canu traddodiadol Cymru ar lwyfan rhyngwladol.

Mae'r papur yn ymchwilio i strwythur ac ymddygiad yr atmosffer wedi'i ïoneiddio (trydanol) yn y nos yn yr ardaloedd pegynol ac awroraid; sef yr ardal lle y mae goleuni'r Gogledd yn digwydd. O ddiddordeb arbennig y mae strwythurau plasma ar raddfeydd llorweddol o gannoedd o gilometrau. Cafodd yr arsylwadau a gyflwynir eu gwneud gan arbrawf radiotomograffeg Prifysgol Cymru, Aberystwyth, y mae ganddi bedair system derbyn lloeren yn yr Arctig uchel ger pegwn y gogledd, yn Ny Ålesund a Longyearbyen ar Svalbard, Bjørnøya (Ynys yr Arth) a Tromsø ar dir mawr Norwy. Mae cymariaethau rhwng delweddau tomograffeg ac arsylwadau ar lif plasma gan y radar rhyngwladol, SuperDARN, yn awgrymu bod plasma dwysedd mawr a gynhyrchir ar ochr y dydd yn llifo ar draws yr ardal begynol ac i sector y nos. Mae'r canlyniadau yn cyfrannu at y gwaith o ddehongli prosesau ffisegol sy'n cysylltu amgylchedd y Ddaear â'r gofod, ac maent hefyd o ddiddordeb i ddefnyddwyr systemau radio lle gall yr atmosffer wedi'i ïoneiddio ddirywio ymlediad y signalau. S. Eleri Pryse, Helen R. Middleton ac Alan G. Wood, 'Llif yr atmosffer drydanol dros begwn y gogledd: Arsylwadau tomograffi radio a SuperDARN', Gwerddon, 2, Hydref 2007, 35-50.

Mae'r erthygl hon yn archwilio goblygiadau diwylliannol enwogrwydd merched a enillwyd drwy gymryd rhan yng ngweithgarwch cenhadol trefedigaethol Eglwys Bresbyteraidd Cymru. Cafodd merched eu gorchymyn i gyflawni swyddogaethau penodol yn y broses o greu cymunedau Cristnogol mewn trefedigaethau Prydeinig, gan gynnwys troi merched eraill a rhoi disgrifiadau ac esboniadau o'r genhadaeth i gynulleidfa gartref. Yn ogystal â darlithoedd a phregethau gan genhadon, ac arddangosfeydd cenhadol, y prif lwybr trosglwyddo ar gyfer y cyfathrebu hwn oedd y wasg genhadol enwadol. Mae'r erthygl hon yn archwilio sut yr oedd y cenhadon benywaidd yn eu cyflwyno eu hunain a'u gwaith i'r gynulleidfa gartref yn y wasg genhadol rhwng 1887 a 1930, ac yn awgrymu mai'r delweddau yr oeddent yn eu cyflwyno, a'r isleisiau y gellir eu cael yn eu hysgrifennu, oedd y brif ysbrydoliaeth i ferched Presbyteraidd Cymru gefnogi'r achos cenhadol, ac ymffurfio'n fudiad hynod a ddaeth yn sianel hollbwysig ar gyfer noddi gwaith cenhadol. Gwennan Schiavone, 'Y Genhades Gymreig, 1887-1930', Gwerddon, 1, Ebrill 2007, 27-42.

Darlith yn trafod amodau moesol gweithredu anghyfreithlon, neu anufudd-dod dinesig, dros yr iaith Gymraeg. Dyma Ddarlith Goffa J. R. Jones, 1993.

Roedd Gerallt Gymro yn sylwebydd craff ac yn awdur dysgedig a thoreithiog a ysgrifennodd ar amrywiaeth o bynciau. Dyma gasgliad difyr o sylwadau ganddo am ei gyfoeswyr sy'n darlunio'r cyfnod ac yn dweud llawer am Gerallt ei hun yn ogystal.

Ffilm ddogfen sy'n dilyn y ffotograffydd Philip Jones Griffiths, y cyn fferyllydd o dref Rhuddlan a fagodd enw rhyngwladol i'w hun fel cofnodydd erchyllterau Rhyfel Fietnam. Mae'r rhaglen yn ei dilyn o Vancouver i Fietnam, ac yn ôl i ailymweld â rhai o'r manau a welodd am y tro cyntaf adeg Rhyfel Fietnam yn y 1970au. Ceir cyfle i ddeall y weledigaeth unigryw o ryfel ac anghyfiawnderau'r byd a greodd rai luniau mwyaf grymus yr 20fed ganrif. Fulmar West, 1999. Oherwydd rhesymau hawlfraint bydd angen cyfrif Coleg Cymraeg i wylio rhaglenni Archif S4C. Mae modd ymaelodi ar wefan y Coleg Cymraeg Cenedlaethol i gael cyfrif.

Gan John Gwilym Jones. Ffilm o'r ddrama sy'n trin a thrafod dirywiad mewn un briodas. Ffilmiau Bryngwyn, 1990. Oherwydd rhesymau hawlfraint bydd angen cyfrif Coleg Cymraeg i wylio rhaglenni Archif S4C. Mae modd ymaelodi ar wefan y Coleg Cymraeg Cenedlaethol i gael cyfrif.

Saethu dwsin yn farw a carcharu 1,800 o ddynion. Dyna oedd ymateb llywodraeth Prydain i wrthryfel y pasg 1916 yn Iwerddon. Daeth y rhan fwyaf i Gymru, i bentref Frongoch ger y Bala. Rhan y carchar hwn yn y frwydr am ryddid Iwerddon yw pwnc y rhaglen. Yn cael eu cyfweld y mae Ambrose Bunrs, Dulyn; William Mullins, Tralee Kerry; Joni Roberts; Dewi Williams (hanesydd) a Morris Roberts (mab Bob Roberts, Tair Felin). Ffilmiau'r Nant, 1988. Oherwydd rhesymau hawlfraint bydd angen cyfrif Coleg Cymraeg i wylio rhaglenni Archif S4C. Mae modd ymaelodi ar wefan y Coleg Cymraeg Cenedlaethol i gael cyfrif.

Mae Bedwyr Rees ar drywydd rhai o enwau arfordir Môn gan obeithio cofnodi rhai ohonynt a mynd ar drywydd eu hanes. Oherwydd rhesymau hawlfraint bydd angen cyfrif Coleg Cymraeg i wylio rhaglenni Archif S4C. Mae modd ymaelodi ar wefan y Coleg Cymraeg Cenedlaethol i gael cyfrif.

Addasiad o nofel adnabyddus Marian Eames. Dyma stori rhai o gymeriadau enwocaf llenyddiaeth Cymru, megis Rowland Ellis, Sgweiar Brynmawr (Ryland Teifi), a’i wraig brydferth ond hunanol, Meg (Lowri Steffan), ac yn gefndir iddynt, cyfnod cythryblus y Crynwyr yn ardal Dolgellau. Oherwydd rhesymau hawlfraint bydd angen cyfrif Coleg Cymraeg i wylio rhaglenni Archif S4C. Mae modd ymaelodi ar wefan y Coleg Cymraeg Cenedlaethol i gael cyfrif.